ارگ تبریز (علیشاه) - آذربایجان شرقی - تبریز

ارگ تبریز در ضلع جنوبی تقاطع خیابان امام خمینی و فردوسی در مرکز شهر تبریز واقع است.

«ارگ تبریز» معروف به ارگ «علیشاه» با حدود 700 سال قدمت دارای معماری آذریاست. این اثر توسط ستاد «فلکی تبریز» ساختهشده است. این ارگ بلند نماد شهر تبریز است. در حال حاضر فضای اطراف آن برای برگزاری نماز جمعه بکار میرود ضمن اینکه مصلای بزرگ تبریز در این مکان تأسیسشده است. این مجموعه شامل مدرسه، مسجد و خانقاه است که در زمان «تاج الدین علیشاه جیلانی» از امرای گورکانیان در قرن هشتم ه.ق ساختهشده است. طبق نظر جهانگردان، این بنا تنها بنای شهر تبریز بوده که از دوردست دیده میشده است.

در محوطه ارگ، آثار تاریخی ارزشمندی مانند «مدرسه? نجات» بهعنوان یکی از اولین مدارس ایران و نیز «سالن تئاتر شیروخورشید» واقع است. در ساخت این بنا از ساروج و مصالح ساختمانی مقاوم استفادهشده است. زلزله تبریز در قرن دهم که شهر تبریز را با همه بناهای تاریخی اش با خاک یکسان کرد، بخش اعظم این مجموعه را نیز تخریب کرد. در حال حاضر دیوارهای بزرگ و محراب بلند شبستان جنوبی مسجد مؤید آبادانی آن و دیوارهای موجود تشکیلدهنده ایوان تاق پوش و حمال تاقی استوانهای بزرگی بوده است.

قسمت جنوبی این بنا طاقی بزرگ داشته که در حال حاضر تخریبشده است. عرض این بنا 30 متر و ارتفاع آن 26 متر است. عرض دیوارها 10 متر و داخل آنها ترکیبی از دو دیوار عریض است که توسط طاقهایی به هم وصل شده است. این ارگ در سالهای قبل از انقلاب بهعنوان باغ ملی و گردشگاه عمومی بکار میرفته اما اکنون مصلی شهر تبریز است.

این ارگ در زمان مشروطیت و قیام مردم تبریز، سنگر مبارزان مشروطهخواه و نیروهای ستارخان و باقر خان بوده و در برابر شلیک توپخانه محمدعلی شاه قاجار نیز ایستادگی کرده است. یادگار مبارزه آزادی خواهان با استبداد در جای گلولههای توپ بر دیوارهای ارگ هنوز دیده میشود.

این بنا در سال 1310 توسط وزارت فرهنگ و هنر با شماره 170 در فهرست آثار ملی ثبتشده است.
